Doel: aansluiten bij de aard van je kind.
Achtergrond.
Hoogbegaafdheid is meer dan alleen een hoge intelligentie; het is een manier van zijn. Een manier van zijn die inwerkt op allerlei aspecten van de persoonlijkheid en gevolgen heeft voor hoe iemand de wereld beleeft en ermee omgaat. Niet beter of slechter, maar anders.
Een veel voorkomende valkuil is dat we ‘anders’ als lastig ervaren en proberen af te zwakken in plaats van de kracht te zien en de eigenschap tot z’n recht te laten komen. Bijvoorbeeld een beweeglijk kind leren stil te zitten met behulp van een beloningssysteem of negatieve consequenties in plaats van te zoeken naar mogelijkheden om voldoende te kunnen bewegen op een manier die ook recht doet aan z’n omgeving .
De “Positive Disintegration Theory” van Dabrowski biedt een goede kapstok om eigenschappen te waarderen en aan te sluiten bij iemands aard. In dit kader ga ik in op één onderdeel van de theorie, namelijk het concept van ‘overexcitabilties’ (aangeboren prikkelgevoeligheid). Dabrowski gaat ervan uit dat een hogere prikkelgevoeligheid iemand in staat stelt om tot hogere prestaties te komen. Zo zal iemand met een sterke zintuiglijke prikkelgevoeligheid (verfijnde smaak, geur, e.d.) zich tot een betere kok kunnen ontwikkelen dan iemand die minder prikkelgevoelig is op dit gebied.
Dabrowski onderscheidt 5 gebieden van prikkelgevoeligheid:
- intellectuele prikkelgevoeligheid
- psychomotorische prikkelgevoeligheid
- zintuiglijke prikkelgevoeligheid
- imaginaire prikkelgevoeligheid
- emotionele prikkelgevoeligheid
De kunst is om prikkelgevoeligheid in goede banen te leiden in plaat van af te zwakken.
Werkwijze.
Intellectuele prikkelgevoeligheid.
Hier gaat het om de activiteit van de geest: leerhonger, drang tot begrijpen en onderzoeken
Wat is nodig:
- Waardeer nieuwsgierigheid
- Respecteer de behoefte om te begrijpen , ongeacht de leeftijd van het kind
- Leer kinderen vaardigheden om antwoorden te vinden op hun vragen
Laat zien hoe je iets opzoekt in de bibliotheek
Toon goede informatiebronnen zoals schooltv.nl en dergelijke. - Koop op de rommelmarkt oude apparaten om uit elkaar te halen
- Geef kinderen die voortdurend vragen stellen een vragenschriftje waarin ze alle vragen kunnen noteren en plan regelmatig momenten waarop ze de belangrijkste vraag mogen uitkiezen om te bespreken
- Neem educatieve tv-programma’s op
- Zoek mentoren in hun interessegebieden
- Creëer een wensendoos waar iedereen zijn wensen in mag doen voor leerzame uitstapjes en kies er af en toe één uit
Psychomotorische prikkelgevoeligheid.
Hier gaat het om het fysieke energieniveau:
- hoog energieniveau, actief
- gedreven, veel bewegen, veel praten, druk,
- niet je ‘gedachtestroom’ uit kunnen zetten voor het slapen gaan
- zenuwtics, nagelbijten ….
Wat is nodig:
- Waardeer de energie, het enthousiasme
- Vermijd te lang stil moeten zitten
- Zoek acceptabele uitingsvormen om te bewegen
- elastiek tussen stoelpoten waar kind tegen aan kan schoppen zonder dat anderen er last van hebben
- kneedgum
- tangles
- wiebelkussen
- bijtbandje om de pols, washand om op te kauwen i.p.v. dekbed
- voldoende laten sporten
- veel laten bewegen op momenten dat het kan
- stoeien (met regels als ze erg wild zijn bijv. alleen op de knieën zodat het niet te gevaarlijk wordt)
- laten assisteren in de klas, dingen laten halen enz. zodat hij gelegitimeerd kan bewegen
- Leer hen manieren om te ontspannen
- stimuleer het luisteren naar muziek of een luisterboek
- mindfulness voor kinderen
- yoga
- massage
- Als je kind moeite heeft met z’n gedachtestroom uit te zetten bij het slapen gaan werkt het soms beter om p.v. boek voor te lezen ontspanningsspelletje te doen
Zintuiglijke prikkelgevoeligheid.
Hier gaat het om intense zintuiglijke waarneming (smaak, geluid, beelden, huidcontact, geur) en verfijnd en intens beleven van schoonheid, beeldende kunst, literatuur, muziek, kleur, vormen, verhoudingen, de natuur
Wat is nodig:
- Waarderen van mogelijkheden om te genieten
- Beperken van te sterke/storende prikkel
- labels uit kleding
- sokken omdraaien
- plastic bestek als metalen bestek onprettig aanvoelt
- herriestoppers (oordopjes) in de bioscoop, en andere plekken met harde geluiden
- koptelefoon in de klas
- scherm om tafeltje af te schermen
- plaats in de klas bewust kiezen om prikkels te beperken
- duidelijke afspraken maken over rust in huis/ stilte tijd plannen
- korter dan anderen naar pretpark/zwembad/speeltuinen met veel prikkels of deze zelfs vermijden
- Maximaliseren van prettige stiumli
- whisperphone (als kinderen zichzelf/ hun eigen geluiden goed willen horen)
- aroma therapie
- met modder, water, klei, vingerverf, etc lekker laten kliederen
- accepteer dat kinderen langer zullen vasthouden aan kroeldoekjes, knuffels etc.
Imaginaire prikkelgevoeligheid.
Hier gaat het om :
- sterke verbeeldingskracht (ook over wat er allemaal fout kan gaan….)
- gebruik van veel beelden en metaforen in de taal
- poëtisch taalgebruik, visualisaties
- inventief en fantasievol, magisch denken
- snel wegdromen bij verveling…maar ook vluchten in een fantasie- en droomwereld, imaginaire vriendjes, dramatiseren
Wat is nodig:
- waardeer creativiteit en fantasie
- help onderscheid te maken tussen werkelijke- en fantasiewereld . Wees hierin eerlijk en duidelijk
- moedig aan om hun verbeeldingskracht te gebruiken om problemen op te lossen
- kies bewust naar welke films, nieuwsuitzendingen etc. kinderen kijken om overweldigende indrukken te voorkomen. Houd er rekening mee dat ze verder doordenken en intenser beleven (Vb. films van Walt Disney bestemd voor ‘all’ zijn soms toch te spannend.)
- bied informatie aan waardoor ze ervaringen beter in hun context kunnen plaatsen
- help je kind omgaan met angsten ( zie een vorige blog)
- speel rollenspellen, doe “alsof”- spelletjes
Emotionele prikkelgevoeligheid.
Hier gaat het om de
- intensiteit en complexiteit van de emoties
- sterk aanvoelen van emoties van anderen en zich ermee identificeren
- hoogsensitief zijn
- sterke behoefte aan verbondenheid met anderen en dieren
- sterk gevoel voor rechtvaardigheid
Wat is nodig:
- Erken en accepteer gevoelens (niet het onacceptabel gedrag)= actief luisteren
- Stimuleer kinderen zich bewust te worden van hun emoties
- Maak een ‘gevoelsthermometer’, ‘moeilijke tijden bord’ of andere variant zodat ze zicht krijgen op hun ‘triggers’ en hoe de spanning oploopt
- Stimuleer het ontwikkelen van gevoelstaal
Maak een schatkistje met pictogrammen van gevoelens en laat je kind die kiezen die hij die dag heeft ervaren, of voer gesprekken over welk gevoel een schilderij, muziekstuk,….oproept; waar voel je dat in je lijf - Stimuleer je kind zich te uiten via muziek, muziek, poëzie, dagboek, kunst
- Leer hen tot rust komen
- “Prettige time-out” om even tot jezelf te komen.
- Bied uitlaatklep om heftige emoties af te reageren: boksbal, zware rijstzakken overgooien, badminton spelen…..
Ontdek wat voor jou en jouw kind werkt – bij de ene activiteit raak je alleen maar meer geagiteerd, bij de andere kalmeer je - Ontspanningstechnieken, mindfulness
- Vind activiteiten waarin ze hun behoefte aan empathie en sociale bewogenheid kwijt kunnen en een bijdrage kunnen leveren aan het ‘verbeteren van de wereld’: wordt bijvoorbeeld lid van ‘kids for animals’, collecteren voor goed doel, oversteekhulp voor padden enzovoort.
Ik nodig je van harte uit om de oplossingen die jij hebt gevonden met ons te delen in het onderstaand opmerkingenveld.
Reacties
23 reacties op “Hoe je (prikkel)gevoeligheid in goede banen leidt.”
Dag,
Ik vroeg me af of kinderen (mensen) ook meerdere of zelfs alle bovenstaande gevoeligheden kunnen hebben… Ik denk van wel, maar dat wordt niet zo duidelijk in het stuk… En ook niet als ik elders over dabrowski lees. Maar misschien moet ik het een keer beter bestuderen…
Met groet,
Bruno
Hoi Bruno,
Dank voor je reactie. En ja, mensen kunnen zeker op meerdere gebieden prikkelgevoelig zijn.
Groeten, Marieke
Dank voor je fijne blogs en tips: zelfs over de grens worden die gelezen! Ga zo door. Wij hebben ook een tip: overprikkeld en toch tijd om naar bed te gaan? Wij gebruiken de boeken Relax Kids om de kinderen tot rust te laten komen, of Slaapklets om de dag nog even door te nemen en vooruit te blikken naar morgen: werkt meestal.
‘Relax Kids’ heb ik inderdaad ook in de kast staan. Slaapklets ken ik nog niet. Ga ik snel eens naar kijken. Bedankt voor de tips.
Dabrowski omschreef deze vijf overexitabilties juist om gedragskenmerken van hoogbegaafden te omschrijven. Hij stelde dat je met deze kenmerken ook hoogbegaafdheid zou kunnen vaststellen. Meer aan de hand van persoonlijkheidskenmerken dan op basis van een intelligentietest. In mijn praktijk zie ik juist veel kinderen met veel van deze kenmerken! Soms zelfs allemaal.
dank voor je toelichting Lenneke
Heeft iemand tips of verwijzingen om om te gaan met clownesk gedrag. Mijn zoon van 7 zit in groep 5 en is zeer gevoelig. Hij kan zich soms erg druk en clownesk gedragen. Ook met bijv. een verjaardag kan hij zichzelf echt ‘verliezen’ in overenthousiasme en is dan nauwelijks meer aanspreekbaar of te corrigeren.
Hoi Desiree,
De boodschap die er onder zit is denk ik “Zie me! Betrek me op een zinvolle manier” Als dat klopt dan helpt het als hij taken/werk krijgt waardoor hij zinvol kan bijdragen en het gevoel heeft dat hij ertoe doet. Je kunt contact opnemen als je wilt dat ik een keer met je mee denk over hoe je dat kunt invullen.
Groeten, Marieke
Hoi Marieke,
Dankjewel voor je zinvolle blogs. Ik heb er superveel aan. Onze zoon van 7 “verdenken” we al een hele tijd van hoogbegaafdheid. Het lijkt er nu op, dat we het echt gaan erkennen. Ook op school hebben we het erover. Hij is een “onzichtbare, gevoelige” variant, dus best lastig. Komt op school dus heel moeilijk tot werken.
Bestaat er een boekje voor ideeën voor hoogbegaafde onderpresteerders, die op een andere manier uitdaging nodig hebben, dan alleen maar de normale rekenen, taal, schrijf werkjes. Ik zoek dingen, die hem uitdagen en op een makkelijke manier geïntegreerd kunnen worden in zijn dag op school. Juf staat absoluut open voor “out of box denken”. Ik denk zelf aan
Smartgames
Muziek luisteren in de klas, om even te ontspannen
Vrij tekenen
Lego pakketje in elkaar zetten
Misschien kun je me verder helpen. Alvast bedankt! Groeten, Jannemiek
Hoi Jannemiek,
Ken je de website talentstimuleren.nl? Daar is ontzettend veel informatie en materiaal te vinden. Fijn dat de juf open staat voor een zoektocht naar wat goed past. Dan is er heel veel mogelijk. Succes. Groeten, Marieke
Nee, die ken ik nog niet. Dankjewel!!
Tip om in slaap te komen. Laten tekenen in bed. Helpt heel goed bij onze zoon van 7.
dank voor je tip Jannemiek
Beste Marieke,
Mijn zoon heeft een hoog IQ (begaafd) en laat daarnaast een hoop van bovenstaand gedrag zien. Onlangs is bij hem de diagnose ADHD gesteld. Als ik echter bovenstaande lees maak ik me wel zorgen. Wat als er geen sprake is van ADHD, maar als het toch gaat om prikkelgevoeligheid? De behandeling zal dan uiteraard anders zijn. We hebben binnenkort een gesprek over gebruik van ritalin. Wat is jouw mening?
Hoi Marjan,
Als je nog twijfelt of het adhd is of prikkelgevoeligheid zou ik dat eerst verder uitzoeken voordat je aan ritalin begint. Ken je het boek “Misdiagnosis and Dual Diagnoses of gifted children and adults” van Webb. (Het is ook vertaald maar ik weet niet de precieze titel) Hierin staan de overeenkomsten en verschillen tussen o.a. adhd en hoogbegaafdheid uitgewerkt. Drukte, onrust en ongeconcentreerd zijn kan ook voortkomen uit een mismatch met de omgeving en dan is het goed om eerst naar oplossingen te zoeken hoe iemand beter tot zijn recht komt. Maar natuurlijk zijn er ook hoogbegaafden die ook adhd hebben. Bel gerust als je er een keer over door wilt praten. Groeten, Marieke
Wij gebruiken hier het boek met de cd/app van Stilzitten als een kikker voor het slapen gaan, vindt onze dochter van bijna 7 erg prettig, ze vraagt er regelmatig zelf om.
Wat een herkenning! Mijn dochter zit net op school Ze is haar leeftijd echt vooruit, maar heeft nu op haar eerste rapport ongeveer alles op ‘gemiddeld’ staan. Haar bewegelijkheid valt op. Als ik dit lees, is het te verklaren.
Bij haar komt sterk naar voren dat haar concentratie en taakgerichtheid laag zijn. Kan dat komen omdat ze alle prikkels in de haar omgeving opvangt en registreert?
Ja dat kan zeker. Plus: concentratie en taakgerichtheid zijn makkelijker op te brengen voor interessante taken. Als werk niet interessant is of de zin er niet van ingezien wordt is het ook lastig concentreren.
Groeten, Marieke
Ik herken dit heel erg duidelijk bij mijn zoon (11), betekent dit dat hij hoogbegaafd is of kan psychomotorische overgevoeligheid ook op zichzelf staan? Hij kan heel goed meekomen in de klas, maar we hebben nog nooit echt over hoogbegaafdheid nagedacht. Wel komt het in de familie veelvuldig voor. De laatste maanden wordt de storende factor van zijn onrustige gedrag steeds hoger, daarom zoeken we naar een oplossing. Ik vraag me daarom af of het altijd met hoogbegaafdheid verbonden is.
Beste Nelleke, Psychomotorische overgevoeligheid kan, maar hoeft niet altijd met hoogbegaafdheid te maken te hebben, maar als hoogbegaafdheid veelvuldig in je familie voor komt is het zeker interessant om je zoon eens vanuit deze invalshoek te bekijken. Als je me belt denk ik even met je mee (06-25052570 -eerste gesprek is gratis). Groeten, Marieke
Er staat bij zintuiglijke prikkelgevoeligheid het advies te accepteren dat het kind langer aan kroeldoekjes en knuffels vast houdt. Op dit moment geven wij ons kind haar kroeldoekje alleen in bed, omdat we niet willen dat ze die de hele dag overal mee naar toe neemt en niet meer zonder kan. Ze vraagt er overdag wel vaak naar, zeker sinds ze ziek is geweest twee weken geleden.
Zou het voor haar beter zijn om haar kroeldoekje wel overdag te geven om haar te helpen met de prikkelverwerking? Wellicht m.n. op de opvang? Daar heeft ze veel last van de auditieve prikkels en de drukte om haar heen. Thuis zijn er niet zoveel prikkels. Al zou ze haar doekje ook hier graag continue vast hebben;)
Het leek mij niet goed als een kind haar doekje altijd nodig heeft, maar na het lezen van de informatie op deze site twijfel ik…
Alvast bedankt.
Hoi Petra,
Ik denk dat ze zich door een kroeldoekje veiliger voelen en zou er dus geen punt van maken. Als ze zich veilig genoeg voelen hebben ze het kroeldoekje niet meer nodig. Ik zou me richten op veilig laten voelen en uitdagen om dingen te doen die leuk genoeg zijn om het kroeldoekje aan de kant te leggen 😉 Groeten, Marieke
[…] moderne visie op hoogbegaafdheid leert dat een hoogbegaafd kind prikkelgevoelig is en de wereld intens waarneemt. Het gaat dus om […]