Do’s & don’ts bij versnellen

Doel: passend onderwijs bieden.

Achtergrond.

Veel ouders en leerkrachten zijn ten onrechte huiverig om kinderen die ver voorlopen op hun klasgenoten te versnellen. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat kinderen het sociaal-emotioneel niet aankunnen om een klas over te slaan of ze vrezen dat er toch kennishiaten ontstaan. Ouders die overwegen om hun kind te versnellen krijgen de gekste verhalen voorgeschoteld over kinderen die op de lagere school versnellen om later op de middelbare school faliekant in de problemen te komen. Er is nog veel onwetendheid en er doen vele fabeltjes de ronde.

Hoewel versnellen in een individueel geval vast wel eens misloopt, is dat meestal niet het geval. Er is internationaal en nationaal jarenlang gedegen onderzoek gedaan naar het effect van versnellen. Keer op keer wordt vastgesteld dat versnellen een positief effect heeft op de schoolprestaties en dat het geen negatief effect heeft op de sociaal emotionele ontwikkeling. Meer informatie hierover kun je vinden in de rapporten “A Nation Deceived”[1] en het vervolg “A Nation Empowered”.
In Nederland heeft met name dr. Lianne Hoogeveen van het Centrum voor BegaafdheidsOnderzoek (CBO) onderzoek naar het effect van versnellen verricht. In het interview met haar in tijdschrift Talent zegt zij: “Vrijwel altijd wordt een sociaal-emotionele reden aangedragen om niet te versnellen. Terwijl dat vaak de belangrijkste reden is om het juist wel te doen. Je kunt in een klas alle lessen aanpassen, maar de sociale omgeving aanpassen is veel moeilijker, zo niet onmogelijk”.  Zij stelt zelfs dat “leerlingen die qua cognitieve en sociale capaciteiten hadden kunnen versnellen, maar bij wie dit niet is gebeurd, daar in de regel veel hinder van ondervinden”.[2]

Als kinderen zich voortdurend moeten inhouden, omdat ze de stof al kennen of om aan te sluiten bij hun klasgenoten, bestaat de kans dat ze in de ‘uit’-stand gaan of hun onvrede afreageren. Omdat  ‘voorkomen beter is dan genezen’ is het van belang om versnellen als serieuze optie te onderzoeken. Laat je niet ontmoedigen door indianenverhalen of omdat je geen extra druk wilt leggen op het overvolle schema van de docent.  Een kind in de ‘uit’-stand weer aan het werk krijgen, of omgaan met afreageergedrag vergt nog veel meer werk.

(Hoog)begaafde kinderen hebben sowieso onderwijs aanpassingen nodig om passend onderwijs te krijgen. Of versnellen daar de aangewezen weg in is moet per kind bekeken worden.  Als een kind op één enkel vak ver voorloopt maak je andere keuzes dan als het kind over de gehele linie voorloopt.

Er zijn vele vormen van versnellen, zoals vervroegd instromen in de basisschool of middelbare school,  een groep overslaan,  maar ook themaversnelling, eigen tempo instructie, vervroegd afstuderen d.m.v. een staatsexamen, enz.
Het doel van versnellen is om beter aan te sluiten bij de onderwijsbehoefte  van het kind en een onderwijsomgeving te creëren waar het kind de meeste aansluiting vindt. Belangrijke impliciete doelen bij versnellen zijn bijvoorbeeld leren doorzetten, ontwikkelen van veerkracht en om leren gaan met falen.
Het gekke is dat als versnelde kinderen vervolgens ook daadwerkelijk tegen hun grenzen aanlopen, er vaak getwijfeld wordt aan de keuze voor versnellen in plaats van het kind te begeleiden om de hobbel te overwinnen. Waar bij een zittenblijver vaak extra  aandacht wordt besteed om ze te helpen hun weg te vinden, vindt men dat dit bij versnelde kinderen vanzelf moet gaan ‘anders klopt er iets niet’…

Wees je bewust van misleidende onderbuikgevoelens en onderzoek of versnellen bijdraagt  aan de onderwijsbehoefte van je kind. Als versnellen inderdaad goede mogelijkheden biedt om aan te sluiten bij de onderwijsbehoefte van je kind, omarm dan die keuze, en zorg voor de begeleiding die nodig is.
Hoe je dat doet volgt hieronder.

Werkwijze.

1. Verdiep je in de mogelijkheden en vooroordelen bij versnellen.
   Lees het rapport “A Nation Deceived” , of het vervolg erop “A Nation Empowered” , zodat je onderscheid kunt maken tussen onderbuikgevoelens en de werkelijke feiten.
2. Ga het gesprek aan met school en je kind. Onderzoek samen de onderwijsbehoefte van je kind. Om zicht te krijgen op de verschillende relevante factoren (zoals bijvoorbeeld de didactische vaardigheden, fysieke ontwikkeling, sociaal-emotionele ontwikkeling) kan er gebruik gemaakt worden van de Versnellingswijzer van School aan Zet “Versnellen zonder drempels”[3].
3. Neem op grond van de bevindingen samen een onderbouwde beslissing en accepteer de consequenties. Dat betekent dat er, als jullie voor versnellen kiezen, af en toe extra inspanning nodig is om verschillen te overbruggen. Je kind is jonger dan de kinderen waar hij mee omgaat. Dat heeft doorgaans veel voordelen maar af en toe zal er een creatieve oplossing nodig zijn om verschillen te overbruggen. Voorbeelden:
   • Als een kind vervroegd naar de middelbare school gaat kan het zijn dat hij er nog niet aan toe is om zelfstandig aan ingewikkelde verkeerssituaties deel te nemen. Om dan toch naar school te kunnen fietsen zoals de anderen, is extra oefening van de fietsroute nodig.
   • Z’n vrienden willen naar de discotheek maar je kind mag nog niet naar binnen.
   • Je kind heeft meer slaap nodig dan z’n klasgenoten.
   • Je kind kan als enige in de klas nog geen veters strikken en wil daarom niet naar de gymles
4. Reflecteer bewust of je verwachtingen passend zijn.
   Waarschijnlijk verwacht je van een twaalfjarige in groep 8 ander gedrag dan van een veertienjarige in de derde klas van de middelbare school.  Maar welke verwachtingen zijn reëel als je kind 12 jaar oud is en naar de derde klas gaat? Uiteraard is er geen eenduidig antwoord en zal je kind zich in de ene situatie als een twaalfjarige gedragen en in een andere als een derdeklasser.  Aanvaard de werkelijke situatie, laat gangbare leeftijdsindicaties los en kies een passende aanpak voor jullie specifieke situatie.
5. Realiseer je dat het juist de bedoeling is dat niet alles meer vanzelf gaat. Zie hobbels als kansen om te leren en veerkracht te ontwikkelen. Straal vertrouwen uit. Vertaal problemen naar te leren vaardigheden. Wat werkt wel? Richt je op oefenen en ontdekken hoe iets wel lukt.

Tips en valkuilen. 

Kinderen die het nodig hebben om te versnellen leren sneller dan andere kinderen. Dat betekent dat ze  ook in een hogere klas de stof sneller eigen zullen maken. Alleen versnellen is daarom niet genoeg. Compacten en verrijken blijft noodzakelijk.

Wat zijn jouw ervaringen met versnellen en hoe help jij je kind om z’n weg te vinden? Inspireer ons door het onderstaand opmerkingenveld in te vullen.

Bronnen:

[1] Colangelo, N., Assouline, S.G. & Gross,. M.U.M. (2004). A Nation Deceived. How schools hold back America’s brightest students. Washington DC: National Association for Gifted Students.

[2] De noodzaak van versnellen; Tijdschrift Talent, Jaargang 17,  februari 2015.

[3] School aan Zet, Versnellen zonder drempels. http://www.schoolaanzet.nl/fileadmin/contentelementen/school_aan_zet/Opbrengsten_CfP_2013-2014/Versnellingswijzer_-_DEF.pdf