Van verwijt naar respectvol begrenzen

Doel: duidelijk en respectvol communiceren.

Achtergrond.

Als we willen dat kinderen rekening met ons houden zullen we op een heldere respectvolle manier informatie moeten geven over wat er in ons om gaat en wat we willen.
Juist ook als we geconfronteerd worden met gedrag dat we niet acceptabel vinden is het belangrijk om duidelijk en respectvol te communiceren.

Zowel Thomas Gordon (‘ik-boodschap’) als Marshall Rosenberg (‘geweldloze communicatie’) geven concrete richtlijnen voor hoe je helder kunt zijn over jouw behoeften en hoe je grenzen kunt aangeven op een respectvolle manier.

In een ‘ik-boodschap’  zeg je iets over jezelf. Je bent duidelijk over wat jij graag zou willen of waar jij last van hebt zodat dit kan leiden tot een doeltreffende verandering.
Dit lijkt logisch. Toch vervallen veel mensen in wat Thomas Gordon een ‘jij-boodschap’ noemt als een kind iets doet dat we onaanvaardbaar vinden.
In een ‘jij-boodschap’ zeg je iets over de ander en geef je een oordeel over de ander. Bijv. “Laat die haarborstel toch niet altijd rondslingeren”.
Het nadeel van een ‘jij-boodschap’ is dat het weerstand oproept, de eigenwaarde van je kind ondermijnt, de relatie tussen jou en je kind verzwakt. Het nodigt je kind niet uit om  verantwoordelijkheid te nemen om het probleem op te lossen.

Een ‘ik-boodschap’ of ‘geweldloos communiceren’ is bedoeld om op een respectvolle manier duidelijk te maken wat voor jou belangrijk is zodat de ander rekening met jou kan houden. Maar of hij ook daadwerkelijk gaat doen wat jij graag wil is afhankelijk van meerdere factoren.
Soms wil je kind iets anders dan jij en is er overleg nodig om tot een oplossing te komen die voor allebei goed is.
Soms wil je kind wel rekening met je houden maar is hij er nog niet toe in staat omdat hij (executieve) vaardigheden mist. Dan is handelend ingrijpen of training nodig.
En soms wil je kind helemaal geen rekening met je houden omdat hij zich ontmoedigd voelt en verstrikt zit in negatief gedrag. In dat geval is het effectiever om het onderliggend doel van zijn gedrag aan te pakken (zie Van overleven naar floreren)
Soms is er dus meer sturing nodig dan alleen een ‘ik-boodschap’ of ‘geweldloze communicatie’. Maar duidelijke respectvolle communicatie is wel de basis.

Werkwijze.

De ‘ik-boodschap’.

Als iemand iets doet dat je niet aanvaardbaar vindt, of waar je last van hebt, kun je volgens Thomas Gordon het beste een ‘ik-boodschap’ gebruiken om effectief te confronteren. Een ‘ik-boodschap’ bestaat uit 3 elementen. De volgorde maakt niet uit en is een kwestie van persoonlijke voorkeur.

1. Beschrijving van het gedrag van het kind. Neutraal en zonder interpretatie.
2. Je eigen gevoel.
3. De gevolgen die het gedrag voor jou heeft. Bijvoorbeeld:
   • het kost tijd/geld of moeite die je liever voor iets anders zou gebruiken. Je kunt hierbij denken aan rommel opruimen, kapotte kleding repareren, enz.
   • Het verhindert je iets te doen wat je graag wilt doen. Bijvoorbeeld ergens op tijd komen, plezier hebben enz
   • Je hebt er lichamelijk last van; bijvoorbeeld harde geluiden, schel licht, pijn
   • Het vermindert je plezier in iets of je kunt er niet meer over beschikken. Bijvoorbeeld een verloren boek of een vlek op het vloerkleed enz.

Een voorbeeld van een ‘ik-boodschap’ is: “Ik voel me gefrustreerd als je de borstel niet op z’n plek terug legt want zoeken kost me extra tijd.”

“Geweldloze communicatie”.

Marshall Rosenberg, de grondlegger van geweldloze communicatie, geeft vergelijkbare richtlijnen maar weer net iets anders. Hij gaat uit van de volgende 4 elementen:

1. Wat je feitelijk waarneemt
   Een waarneming is neutraal en geeft de feitelijke situatie weer zonder interpretatie of waardeoordeel
2. Je eigen gevoel
3. Wat je nodig hebt / je behoeften
4. Een verzoek

Bijvoorbeeld: “De laatste tijd lag de borstel meerdere keren niet op z’n plaats. Ik voel me dan gefrustreerd. Ik wil graag zonder eerst te zoeken mijn haar kunnen borstelen. Zou je de borstel op z’n plek terug willen leggen.”

Tips en valkuilen.

Formuleer het gedrag / de feitelijke waarneming objectief en zonder oordeel. Pas op voor interpretaties, veroordelen en verwijten. “De borstel laten slingeren” is niet neutraal maar impliceert een verwijt.
Als je termen als ‘altijd’ of ‘nooit’ gebruikt ben je waarschijnlijk aan het beschuldigen i.p.v. neutraal aan het beschrijven. In ‘Je legt nooit de borstel terug’ zit een verwijt.

Pas op voor quasi-gevoelens.
“Ik voel me niet gerespecteerd” is een interpretatie en kan worden opgevat als een verwijt.

Je toon, houding en mimiek zijn net zo belangrijk als wat je feitelijk zegt. Straal vriendelijkheid uit.

Een verzoek is iets anders dan een eis “Als jij die borstel niet terug legt mag je hem niet meer gebruiken”.

Het is NIET automatisch een ‘ik-boodschap’ als je de zin begint met “ik”.
“Ik vind jou vervelend” of “ik vind dat jij …..” is geen ‘ik-boodschap’. Je zegt iets over de ander ook al begin je met “ik”.

Heb jij goede ervaringen met ‘ik-boodschappen’ of ‘geweldloos communiceren’? Ik lees ze graag in onderstaand opmerkingen veld.

Bronnen:

• Gordon, T. (1970)  Luisteren naar kinderen; de nieuwe methode voor overleg in het gezin. Tirion -Baarn.
• Rosenberg, (2004) M.B. Geweldloze Communicatie; Ontwapenend en doeltreffend. Lemniscaat, Rotterdam.